conglomeraat-UITSNEDE-bew-niv-versch-1500-x-220-titel.jpg

Zand van de Maand: Toermalijn uit het Rauristal

De naam toermalijn komt van turamali, een naam die gegeven werd aan de eerste edelstenen uit Sri Lanka. Toermalijn komt in zand vaak voor als prismatisch kristal, dicht bij de bron. We beginnen dit verhaal met een interview over het Rauristal met Jelle Talma.


fijn zand
1) Fijn zand met rode prismatische kristallen
driehoekig lijkende doorsnede schorl
2) Toermalijn, variant schörl, selectie uit 't grove zand

rauriser ache
3) Het riviertje de Rauriser Ache met op de achtergrond de halden van de groeve

Kun je kort beschrijven waar het Rauristal ligt en hoe je er komt?

Het Rauristal ligt enkele kilometers westelijk van de bekende wintersportplaats Bischofshoven. Volg je weg 311 in westelijke richting dan is de afslag naar het Rauristal snel gevonden. Eenmaal in het dal ga je richting het plaatsje Rauris. Het dal is een vlak centraal gletsjerdal, met aan weerszijden een hoog gebergte en het gletsjerriviertje de Rauriser Ache, waardoor het dal nog steeds verder uitgesleten wordt. Ook de eindmorene, het eind van de gletsjer, is nog herkenbaar. De structuur van de diverse gesteenten is niet compact, maar veelal gebroken en gescheurd.

Heeft het dal een mijngeschiedenis?

Het dal kent een lange historie op het gebied van goudwinning. Op diverse plaatsen wordt men, ook nu nog, aan deze tijd herinnerd. Bij Alpengasthof Bodenhaus gaat de weg over in een tolweg. Men kan er ook voor kiezen om verder te wandelen langs de geasfalteerde weg of langs een 2,5 km lang smal pad, de "Knappenweg".
rauris folder
Deze weg werd door de mijnwerkers dagelijks gevolgd naar de mijn. Over dit pad kom je bij een (vroegere) goudwasplaats, waarna je al verder lopend "Goldgraberhütten" tegenkomt. In feite ben je dan aangekomen bij het bergmassief de Hohe Tauern, dat bestaat uit veelal kale, verweerde rotsen en producten van steenlawines.Na iedere winter is dit weer het eldorado voor Strahlers (kristalzoekers), die heel vaak met prachtige kwartskristallen naar het dal terugkomen. De Hohe Tauern is een nationaal park, dus een beschermd gebied, waar bijzondere regels gelden en niet zo maar alles mag.

Kun je in het Rauristal alleen goud vinden of ook andere mineralen?

In het zand uit het riviertje de Rauriser Ache kun je inderdaad niet alleen goud vinden, maar ook diverse andere zware mineralen. Hierover is een erg leuk, gedetailleerd boekje geschreven: "Gold und Schwerminerale aus der Raurischer Ache".

Het zand dat je meebracht naar de Werkgroep Zand, komt dit ook uit het riviertje?
 
De locatie van de marmergroeve in het Rauristal

Nee, op één van mijn zoektochten zag ik, ten zuiden van Bucheben, een kleine steengroeve. (Co 47°7'44" N / 12°58'50" O). In deze groeve wordt Dolomietmarmer gewonnen. Ik ben bijzonder geïnteresseerd in zanden met zware mineralen. Na de heftige regen van de dag ervoor waren kleine stroompjes ontstaan op de bodem van de groeve. Direct viel mij de concentratie van zwarte korrels op. Verderop lag een brok gesteente met daarin kleine zwarte kristallen. Dit gesteente bleek de herkomst van het zand met de zwarte korrels.

Kun je iets meer vertellen over de determinatie?

Na uitgebreide bestudering van de donkere korrels van het zand kwamen we tot de conclusie dat de in het zand voorkomende donkere kristallen toermalijn (variëteit schörl) zijn. Het gaat om niet afgerond, vers zand en om gave kristallen. Verder heb ik nog de hulp ingeroepen van de heer Jan van den Koppel, die ook onderzoek deed. De resultaten hiervan worden t.z.t. waarschijnlijk opgenomen in een nog te publiceren artikel.

Dank voor dit interview Jelle en natuurlijk ook voor dit mooie zandmonster!

grof zand marmergroeve
4) Grof zand met kristallen uit de marmergroeve

niet afgeronde korrels
5) Niet afgeronde korrels

Meer over het mineraal toermalijn

De naam toermalijn komt van turamali, een naam die gegeven werd aan de eerste edelstenen uit Sri Lanka. Toermalijn komt voor in granietpegmatieten en de gesteenten er juist omheen. Het komt in kleine hoeveelheden voor in stollingsgesteenten en metamorfe gesteenten. De meeste pegmatiettoermalijn is ijzerhoudend en zwart, de variatie schörl, al hoewel de lithium bevattende licht gekleurde varianten (elbaït bevat natrium en liddicoatiet bevat calcium) ook voorkomen.

Het bruine magnesium rijke toermalijn (draviet) wordt aangetroffen in zandsteen. Toermalijn behoort tot de edelstenen en wordt veel verwerkt. Dan is toermalijn, afhankelijk van de kleur, ook onder andere namen bekend, nl.:
  • Groen: meestal toermalijn of Braziliaanse smaragd of verdeliet
  • Donkerblauw: indigoliet
  • Zelden wit of kleurloos: achroiet
  • Gele toermalijn heeft geen aparte naam. Het is een zeldzame variëteit
  • Lichtrood tot purperrood: rubelliet

rubelliet san diego
6) Rubelliet in gesteente. Herkomst: San Diego, U.S.A., uit de coll. van A. Krull
rode naaldjes
7) Rode prismatische kristallen toermalijn uit het zandmonster van het Rauristal van Jelle Talma.

Determinatiekenmerken en eigenschappen van toermalijn



Mineraalgroep Cyclosilicaat Dubbelbreking Matig
Kleur Zie hierboven Pleochroisme Soms zeer sterk; kleurloos naar olijfgroen
Kristalstelsel Trigonaal Uitdoving Recht
Hardheid 7-7,5  Polarisatie Groene en roze strepen in prismatische korels or ringen in ronde korrels
Magnetisme Matig Stabiliteit Zeer stabiel
Brekingsindex 1,635-1,675 Interferentiekleur De eigen kleur maakt bepaling van de interferentiekleur moeilijk


naaldjes geel
8) Diverse gele naaldjes niet groter dan een zandkorrel geselecteerd uit het zandmonster van het Rauristal (niet gedetermineerd).

Toermalijn in zand

Vaak voorkomend als prismatisch kristal dicht bij de bron, zoals in het verhaal van Jelle Talma.
Ook vinden we toermalijnkorrels in de zware zanden van de Nederlandse kust, bijv. in het zand van Ameland. Hier betreft het meestal afgeronde bruine korrels. In tegenstelling tot het verse materiaal uit het Rauristal hebben deze korrels een lange weg afgelegd en zijn daardoor, maar ook door heen en weer rollen in de golven in zee veelal erg afgerond. De kristalvorm helpt ons hierbij dus niet verder op weg naar het op naam brengen van de korrel. De polarisatiemicroscoop brengt dan uiteindelijk duidelijkheid.


Meer info

kwartz rauris

Met dank aan

Jelle Talma voor het interview en de drie bijbehorende foto’s.
Alice Krull voor alle foto’s van het zand en de toermalijn. Tevens voor haar suggesties en verbeteringen.
Nynke Posthuma voor de tekst "Meer over het mineraal toermalijn "en "Determinatiekenmerken en eigenschappen".
Tekstbewerking en lay-out: Anneke de Jong