1) Tsavoriet met gedeeltelijk nog kristalvlakken. Dit exemplaar is de aanleiding voor dit verhaal. Het kristal is gevonden in Merelani, Tanzania.
Edelstenen worden door mineralenliefhebbers, mensen die van het pure natuur houden, toch nog wel als een soort 'vloeken in de kerk gezien'. Als jong meisje ben ik ooit begonnen met het verzamelen van mineralen, echter mijn tienerkamer was niet zo groot. Toen ben ik overgestapt op mineralen die in 2x2 cm doosjes pasten. Micromounts waren niet geschikt, omdat ik met mijn zakgeld toch echt kleding wilde kopen en nieuwe mineralen. Voor een microscoop was dus geen geld. En die schitterende edelstenen maakten de ekster in mij wakker. Niet getreurd, die verzameling groeide wel en mijn budget ook, dus op een dag kwam er een microscoop en werd ik gediplomeerd edelsteenkundige. Mijn echtgenoot verzamelt sinds zijn jeugd mineralen en samen bestaat ons leven naast ons werk vooral uit mineralen en edelstenen en alles daaromheen. Dat kan prima samen. Want een edelsteen is nog steeds een mineraal, maar moet wel aan een viertal voorwaarden voldoen:
Schoonheid
Zeldzaamheid
Begeerlijkheid
Duurzaamheid
Een moment waarop de mineralen- en edelsteenpassie elkaar in de weg zaten, was in Arusha, Tanzania. We waren met een gespecialiseerde groepsreis mee en in Arusha stond het op het programma om de tanzanietmijnen te bezoeken.
2) Scepter grossulaar granaat uit Mali. Tsavoriet behoort tot de grossularen binnen de granaatfamilie
Diverse medereizigers (en wij natuurlijk ook), wilden wel graag tanzaniet kopen. Dus een verkoper werd van stal gehaald en wij vielen met z'n allen aan op de tanzaniet kristallen. Echter, de granaat variëteit tsavoriet (grossulaargroep) is een mineraal dat ook 'in de buurt' wordt gevonden, dus dat werd ook aangeboden. Niemand had daar oog voor. Iedereen ging voor de blauwe kristallen en liet de groene kristallen links liggen. Het was me allemaal te druk bij de tanzaniet en ik bekeek de tsavorieten. Daar glimlachte een prachtig exemplaar mij toe (foto 1): mooie kleur (grasgroen, maar tsavoriet kan ook smaragdgroen zijn), zeldzaam (er is niet genoeg van om als stoeptegel te dienen), duurzaam (hardheid 7-7,5) en begeerlijk (oef, ik was verkocht, ik zag er al een mooi geslepen exemplaar in voor in een juweel voor mezelf). Onze gids slijpt zelf en kon mij adviseren hoe deze prachtige tsavoriet te laten slijpen, en de kristalvlakken die er aan zaten, intact houden. Tja, toen moest ik mijn plannen opbiechten aan mijn wederhelft. Hij was 'not amused'. Jeetje, nu voelde ik mij ineens schuldig om zo'n prachtig mineraal te laten (ver)slijpen. Hmm, vooruit dan maar, ik koop wel een kant en klaar geslepen tsavoriet. Dan weten we niet hoe ie eruit heeft gezien.
Bij een mineraal met kristalvlakken (welk kristalstelsel, kristalsymmetrie, groeistrepen op vlakken) kan met het oog en de juiste kennis nog wel achterhaald worden welk mineraal het is. Bij een geslepen edelsteen, heb je vaak meer nodig. Allereerst bekijken we 'm met de 10x vergrotende loep:
Hoe is de glans? Tsavoriet heeft een glasglans, maar kan ook vetachtig of harsachtig zijn. Dit is geen diagnostische eigenschap, maar beïnvloed wel het uiterlijk van de edelsteen.
Hoe zien de facetranden eruit? Hoewel diamant na vele jaren gebruik ook beschadigde facetranden kan hebben, geeft dit wel een kleine hint over de hardheid en taaiheid van de edelsteen. Zirkonen die gezellig bij elkaar in een zakje zitten, worden er niet mooier op. De facetranden kunnen daardoor ernstig beschadigen.
Insluitsels: hoewel tsavoriet op het eerste gezicht op demantoied kan lijken, is het insluitselbeeld wezenlijk anders dan dat van demantoied en ook diagnostisch voor het mineraal. Doordat het mineraal ontstaat in grafiethoudende, metamorfe gesteenten (meestal gneis), dat op haar beurt is ingebed in marmer, is dit ook terug te vinden in de tsavoriet als insluitsel. Grafiet en calciet komen voor, maar ook veldspaat, kwarts, gecorrodeerde kanalen, rijen of veren van negatieve kristallen en vloeistofinsluitsels.
3) Geslepen tsavorieten in verschillende tinten groen. De kleinste weegt 0,15 karaat en de grootste 2,15 karaat (1 karaat weegt 0,2 gram). Rechtsachter op de foto staat een synthetisch tsavoriet kristal uit de fabriek van Ramaura. Deze weegt 2,87 karaat
4) Amfiboolinsluitsels in de peervormig geslepen tsavoriet van foto 3. Deze foto is door de microscoop gemaakt met 50x vergroting met donkerveld en opvallend licht
In de edelsteenkunde worden vervolgens nog een aantal andere instrumenten gebruikt om de identiteit te achterhalen. Sommige van die instrumenten zijn ook erg handig om een kristal te identificeren:
Brekingsindex of optische dichtheid: deze wordt met behulp van een refractometer bepaald en maakt er gebruik van dat materialen een unieke optische dichtheid (de snelheid dat het licht er doorheen kan bewegen) heeft. Tsavoriet behoort tot de granaatgroep en zal altijd een enkele aflezing geven die kan liggen tussen de waardes 1,738 en 1,745
Soortelijke massa: hiermee wegen we hoeveel maal zwaarder een bepaalde omvang van een edelsteen is ten opzichte van hetzelfde volume water. Tsavoriet weegt 3,55 tot 3,73 keer meer dan een even groot volume water.
Chelsea filter: dit is oorspronkelijk ontwikkeld om smaragd van haar syntheses te onderscheiden. Het maakt gebruik van het chroom in de edelsteen. Als de tsavoriet genoeg chroom bevat, kan de edelsteen rozerood eruit zien onder het filter.
Tsavoriet wordt gevonden in Kenia, Tanzania en Madagascar. De oprichter van de Scorpion mijn in Kenia, is Campbell Bridges. Hij vond het eerste exemplaar in 1961 in Zimbabwe en in 1967 vond hij zijn tweede exemplaar in het noorden van Tanzania. Door omstandigheden week hij vervolgens uit naar Kenia waar hij voor het einde van 1970 ook daar tsavoriet vond. In 1971 kocht hij een claim op een stuk grond grenzend aan het Tsavo National Park. In 1973 werd samen met de directeur van het juweliershuis Tiffany & Co gekozen voor de naam tsavoriet. De Scorpion mijn heeft vele prachtige exemplaren voortgebracht die bij bevoorrechte mensen in haar geslepen vorm in hun juwelen zijn terecht gekomen, of in de ruwe vorm in mineralenverzamelingen.
5) Peer geslepen tsavoriet uit Tanzania
6) Dodecaeder vormig tsavoriet kristal uit Merelani, Tanzania
7) Pyrietinsluitsel in de peervormig geslepen tsavoriet van foto 3. Deze foto is door de microscoop gemaakt met 100x vergroting met donkerveld en opvallend licht
Alle foto's zijn gemaakt door en uit de verzameling van Peter & Cyntha Slootweg
Gebruikte bronnen
Praktijkboek edelsteenkunde Vakschool Schoonhoven, pagina 63 en 64
Phototatlas of inclusions in gemstones volume 2, door E.J. Gübelin en J.I. Koivula, pagina 474 t/m 476
De Wondere wereld van de edelsteen, door Drs. Roos C. Litjens F.G.A., pagina 5
Gems & Gemology, Volume 34, nummer 3, 2014, The Discoverer of Tsavorite – Campbell Bridges – and his Scorpion Mine, door Bruce Bridges en Jim Walker, pagina 230 t/m 246
