 |
 |
 |
Demantoied is de groene edelsteenvariëteit van het mineraal andradiet, één van de zeldzame eindleden van de granaatgroep. Andradiet is een calcium- en ijzerrijke granaat. De chemische formule is Ca3 Fe2 (SiO4)3. Met name een kleine hoeveelheid chroom (Cr3+) is de oorzaak van de specifieke kleur groen. Naarmate er meer ijzer (Fe3+) in zit wordt de kleur geler. Een helemaal gele granaat wordt topazoliet genoemd, helemaal zwart melaniet.
Demantoied wordt gevonden als rombendodecaëder (12 ruitvlakken van 4 regelmatige hoeken; 2 scherp, 2 stomp, zie afbeelding 1) en als trapezoëder (deltoidicositetraëder: 24 vlakken van onregelmatige 4-hoeken). De Russische en Italiaanse demantoied wordt gevonden in metamorf serpentijngesteente, gevormd bij een temperatuur van minder dan 370 0 C (G&G 2009 Val Malenco). De Afrikaanse demantoied wordt gevonden in metamorfe chlorietschisten in kalksteen.
Demantoied is doorzichtig, enkelbrekend, heeft een soortelijke massa van 3.77-3.88 en een brekingsindex van 1.89. Stenen uit Pakistan en Madagaskar hebben een lagere brekingsindex: 1.80 tot 1.85. De uitzonderlijk hoge dispersie (kleurschifting) bedraagt 0.057. Dat is hoger dan dat van diamant. De Mohs-hardheid is verrassend laag: 6.5-7.5. Immers hoe hoger de hardheid en de brekingsindex, hoe hoger de glans. De hoge glans lijkt dus vrijwel alleen door de hoge brekingsindex te worden veroorzaakt.
De hoge brekingsindex ligt buiten het bereik van de (standaard) refractometer. Ook vertoont demantoied onder de polariscoop nogal eens een anomale dubbelbreking. Demantoied is dus met deze instrumenten lastig te determineren. Maar zoals bij alle granaten (ijzerrijk !) kan ook de demantoied uit mijn verzameling moeiteloos met mijn NIB52-staafmagneet (www.supermagnete.nl) worden “opgetild “.
Een klassiek insluitsel in demantoied is de bekende “paardenstaart“ (zie afbeelding 2b). Lapidaristen slijpen de radiaalvormige naalden van de serpentijnvariëteit chrysotiel precies onder de tafel en verbeelden dan de zon. Maar let op: ook een groene steen als peridoot kan soms radiaalvormige ludwigietnaalden vertonen. Deze steen wordt op beurzen ook als ludwigiet uit Pakistan aangeboden.
De “kalksteen-demantoied” uit Namibië heeft polygonale naalden (dus geen “paardenstaart“), groeizonering en onregelmatige 2-fase insluitsels. Met de spectroscoop zien we absorptielijnen van ijzer (Fe) op 443 nm. Als er weinig chroom (Cr) in zit dan zien we geen absorptie lijnen 625, 645, 693/94 en/of 701 nm (zie afbeeldingen 3 en 4). De plaatjes van de spectra zijn afkomstig uit “Tables of Gemstone Identification” van Roger Dedeyne. Met mijn OPL en Meiji handspectroscopen zag ik geen lijnen. Wellicht door te weinig ijzer en chroom.
 |
 |
Maar met mijn “Ava 2048 uv-vis spectrometer” kreeg ik met dezelfde stenen wèl een goed signaal; mogelijk te verklaren door een andere lichtbron die tot meer excitatie leidt. Voor de liefhebbers heb ik nog een Raman-spectrum uit de RUFF-database bijgevoegd.
 |
 |
Andere stenen die op demantoied lijken zijn tsavoriet (lagere brekingsindex), peridoot (dubbelbrekend) en toermalijn (dubbelbrekend). Onder het Chelseafilter, waarmee chroom aangetoond kan worden, kleuren demantoied en tsavoriet rood. Met een UV-lampje (Convoy S2+) zag ik geen reactie (inert). Er worden wel synthesen gemaakt als groene YAG maar deze is te onderscheiden door een lagere dispersie, een hogere soortelijke massa, een ander spectrum en zeker geen paardenstaart.
Er zijn vrijwel geen behandelde demantoieden. Er is wel geëxperimenteerd met verhitting tussen de 600 en 700oC maar dan ontstond er verlies van de groene kleur en werd de steen bruin-oranje. Ook de insluitsels verkleurden naar bruin-oranje en er ontstonden door de omzetting van Fe3+ -> Fe2+ barstjes rondom de insluitsels. Al met al is demantoied een bijzondere edelsteen.
Bronnen
- Tables of gemstone identification, R.Dedeyne
- OPL Student’s Guide, C.Winter
- Gem Testing Techniques, A.Hodgkinson
- PhotoAtlas Vol.2, Gübelin, Koivula
- NGL - lessen vakopleiding
- G&G ‘09 ValMalenco, ‘15 Namibie