1) Een dwarsdoorsnede van de topsets en foresets van een delta nabij Charcier. De gaatjes in de wand zijn vogelnesten die zich in de zandige lagen bevinden.
Gelaagdheid bestaat in allerlei soorten en maten binnen de geologie. Het kan ontstaan doordat gesteente onder hoge druk en warmte wordt vervormd, maar meestal ontstaat het door de manier waarop sediment wordt afgezet. Losse korrels zand, klei of ander materiaal, komen op elkaar te liggen en vormen lagen. Dit materiaal wordt doorgaans vervoerd door stromend water. Als de snelheid van het water afneemt, heeft het niet meer genoeg kracht om dit sediment mee te voeren. Zand en grind blijven dan liggen op de bodem en klei, dat in suspensie (zwevend in het water) wordt vervoerd, dwarrelt langzaam door de waterkolom naar beneden.
Wat je op foto 1 ziet is een van de vele soorten gelaagdheid die je binnen de geologie kan vinden. Persoonlijk vind ik het één van de mooiste: foresets, zoals ze in het Engels worden genoemd. Het zijn lagen die worden gevormd bij het uitbouwen van een delta. Deze specifieke delta is te vinden nabij het plaatsje Charcier in de Jura, een gebied in Frankrijk ten noordwesten van de Alpen. Dit lijkt misschien een rare plek voor een delta, aangezien de dichtstbijzijnde zee behoorlijk ver weg is, maar een paar duizend jaar geleden, toen er nog volop gletsjers in dit gebied lagen, bestond er een meer dat groot en diep genoeg was om een delta te vormen. Op de foto kun je zien dat de lagen met een kleine helling schuin naar beneden lopen in het bovenste gedeelte en vervolgens sterk afbuigen tot een steilere helling eronder.
2) Schematische weergave van een Gilbert-type delta. Bron: www.thisoldearth.net Deze vorm is kenmerkend voor een zogenoemde Gilbert-type delta (afbeelding 2). Dit zijn delta’s die voorkomen in diepe meren met steile oevers. Karakteristiek voor dit type delta is dat ze driedelig zijn. De topset wordt door rivieren neergelegd en bestaat vooral uit grind en zand. Vervolgens komen de foresets. Deze steilere, scheef gelaagde afzettingen worden onder de waterspiegel van het meer gevormd en ontstaan doordat zand en fijn grind onder invloed van de zwaartekracht de steile oever afzakt en rolt.
3) De gelaagdheid is goed te zien doordat binnenin één laag de opvolging van grind naar zand zichtbaar is.
Deze lagen kunnen een helling tot wel 30 graden hebben. De bottomsets vormen de overgang van zand en silt naar silt en klei dat de bodem van het meer vormt, helaas kan je deze lagen niet op foto 1 zien. Wat je wel goed ziet, is dat de schuine lagen allemaal netjes naast elkaar liggen. Dit betekent dat de delta uitbouwt. Er moet een hoop sediment zijn aangevoerd om te zorgen dat dit gebeurt.
Wat verder nog goed te zien is, als je een beetje inzoomt (foto 3), is dat de lagen bestaan uit grof materiaal aan de onderkant en fijner materiaal aan de bovenkant. In geologische termen: een finingupwards sequentie. Dit ontstaat doordat zwaarder materiaal eerder wordt neergelegd dan fijner materiaal, waardoor de verschillende fasen van het uitbouwen van de delta; de verschillende lagen, goed van elkaar te onderscheiden zijn.
4) Het sorteren van sediment met verschillende korrelgroottes.
Het materiaal waaruit de delta is opgebouwd verklaart ook waarom er een groeve is: de delta wordt afgegraven voor de winning van zand en grind (foto 4). Het sediment wordt gescheiden en gesorteerd op korrelgrootte met een aantal grote machines die voor de meeste mensen niet vreemd zullen zijn. De groeve ligt halverwege aan de D27 van Charcier naar Charézier. Dit soort werkzaamheden van de mens geeft voor geïnteresseerde geologen vaak een goede mogelijkheid om een blik te werpen in het binnenste van de aarde. Groeves, maar ook andere projecten zoals bouwputten en archeologische opgravingen geven ons de gelegenheid om meer te leren over de ontstaansgeschiedenis van het gebied waarin ze liggen. En dan maar hopen dat niet de hele groeve wordt afgraven, zodat de volgende bezoeker ook nog een blik kan werpen op het prachtige binnenste van deze delta.
